The Symposium (Συμποσίον)
Plato (Πλάτων, Plátōn, 428/427– 348/347 TCN)
(Bài ngợi ca Ái tình thứ sáu, của Socrates)
(201d)
Bây giờ,
tôi đã xong với bạn, bạn hãy cứ tự nhiên. Tôi sẽ cố gắng kể lại kỹ lưỡng cho
các bạn bài nói chuyện về Erôs, một lần
tôi đã nghe từ Diotima, người phụ nữ thành Mantinea, – một phụ nữ là người khôn
ngoan [1] về nhiều sự việc, bên cạnh việc này:
một lần, bà thậm chí đã ngăn được bệnh dịch hạch trong suốt mười năm, bằng cách
bảo những người dân Athens làm những hy sinh nào [2]. Bà là người đã dạy tôi nghệ thuật
của ái tình, và tôi sẽ kể lại kỹ lưỡng từ đầu đến cuối bài nói chuyện của bà, đến
mức hay nhất như sức tôi có thể làm được; dùng những gì Agathon và tôi đã đồng
ý với nhau, như một cơ sở.
Đi theo sự
mở đường của bạn, Agathon, một người nên trước hết mô tả ai là Erôs, và người ấy thì giống những gì, và
sau đó đến mô tả những công việc của người ấy – tôi nghĩ rằng sẽ là dễ nhất cho
tôi để tiến hành theo cách Diotima đã làm, và kể cho các bạn biết bà đã hỏi tôi
thế nào.
Các bạn
thấy đấy, tôi đã nói với bà hầu hết cùng những điều Agathon nói với tôi vừa mới
đây: rằng Erôs là một vị gót lớn, và rằng
ông thuộc về những sự vật việc đẹp đẽ [3]. Và bà đã dùng cùng những lập luận bẻ
lại [4] tôi, mà tôi đã dùng phản lại
Agathon; bà đã cho thấy, theo như chính bài phát biểu của riêng tôi, Erôs thì không đẹp, cũng không tốt như
thế nào.
Nhưng bà nói,
“Ăn nói có ý có tứ, có phải bạn thực sự nghĩ rằng, nếu một điều thì không đẹp đẽ,
nó phải là xấu xí?”
“Tôi chắc
chắn nghĩ thế”.
“Và nếu một
gì thì không khôn ngoan, nó thì dốt nát, thiếu hiểu biết? Hay bạn đã vẫn chưa tìm
ra được rằng có một gì đó ở giữa sự khôn ngoan và sự thiếu hiểu biết?”
“Đó là gì
vậy?”
“Đó là phán
đoán chính xác [5] những sự vật việc mà không có khả
năng cho một lý do giải thích [6] . Chắc chắn bạn thấy rằng đây
thì không cùng là một giống như hiểu biết – vì làm sao kiến thức [7]
lại có thể là không-lý do? [8] Và nó cũng không phải là sự thiếu
hiểu biết – vì làm sao những gì có thể chạm vào sự thật lại là sự thiếu hiểu biết?
Phán đoán chính xác, dĩ nhiên, có tính cách này: nó thì ở giữa sự hiểu biết và sự thiếu hiểu biết”.
“Đúng”
tôi nói, “như bà nói”.
“Vậy đừng
buộc bất cứ gì không đẹp là xấu xí, hay bất cứ gì không tốt là xấu xa. Điều
cũng là một như thế với Erôs: khi bạn
đồng ý ông thì không tốt cũng chẳng đẹp, bạn không cần phải nghĩ ông thì xấu xí
và xấu xa; ông có thể là một gì đó ở giữa”, bà nói.
“Thế
nhưng, tất cả mọi người đều đồng ý ông là một vị gót lớn”, tôi nói.
“Chỉ với
những ai là người không biết?”, bà nói. “Có phải đó là cách bạn muốn nói ‘tất cả
mọi người’ như thế hay không? Hay có phải bạn gồm cả những ai là người quả thực
có biết?”
“Ồ, tất cả
mọi người lẫn với nhau”.
Và bà cười.
“Socrates, làm thế nào những người là người nói rằng ông thì hoàn toàn không phải
là một gót gì hết tất cả, lại có thể đồng ý rằng ông là một vị gót lớn?”.
“Ai nói
thế?” tôi hỏi.
“Bạn, là
một” bà nói, “và tôi là một người nữa”.
“Sao bà
có thể nói điều này!” Tôi kêu lên.
“Điều đó
thì dễ”, bà nói. “Nói cho tôi biết, không phải là bạn sẽ nói rằng tất cả những vị
gót đều đẹp và hạnh phúc, phải không? Chắc chắn bạn sẽ không bao giờ nói một vị
gót thì không đẹp hay không hạnh phúc?”.
“Zeus ơi!
Không phải là tôi”, tôi nói.
“Này đây,
bằng cách gọi bất kỳ một ai là “hạnh phúc”, không phải là bạn muốn nói là họ có
được những điều tốt và đẹp?”.
“Chắc chắn”,
“Thế còn
về Erôs thì sao? Bạn đã đồng ý rằng ông
cần những điều tốt lành và đẹp đẽ, và đó là lý do tại sao ông muốn có chúng –
vì ông cần chúng”.
“Tôi chắc
chắn đã đồng ý”.
“Vậy sau
đó, làm sao ông có thể là một gót, nếu ông không có dự phần với những điều tốt
lành và đẹp đẽ?”
“Ông
không thể nào, rõ ràng”.
“Bây giờ,
bạn thấy không? Bạn cũng không tin Erôs
là một vị gót nữa”.
“Thế vậy,
Erôs có thể là gì?” Tôi hỏi. “Một người
có sống chết?”
“Chắc chắn
là không”.
“Vậy, ông
là gì?”
“Ông ấy
giống như những gì chúng ta đã nhắc đến trước đây”, bà nói. “Ông ấy thì ở giữa
chết và không-chết”.
“Ý bà là
gì, Diotima?”
“Ông là một
daemon lớn [9], Socrates. Tất cả mọi sự việc thuộc
về daemon, bạn thấy đó, là ở giữa gót và những gì có sống-chết”.
“Công việc
của họ là gì?” Tôi hỏi.
“Họ là những
sứ giả, người đi lại giữa hai, truyền đạt khấn nguyện và hiến sinh từ con người
đến những vị gót, trong khi mang lệnh truyền từ những vị gót tới con người, và quà
tặng đổi với những hiến sinh. Với tư cách ở giữa cả hai, họ hoàn tất cho tốt đẹp
toàn bộ và nối chặt tất cả với tất cả. Thông qua họ, tất cả những linh thiêng
được chuyển giao, thông qua họ là nghệ thuật của những thày tu về lễ hy sinh và
nghi thức, về thuật bùa phép, tiên tri, và phù thủy. Những gót không lẫn lộn với
với loài người; thay vào đó họ hòa nhập và trò chuyện với chúng ta qua những daemon,
cho dù chúng ta đang thức hay ngủ. Ai là khôn ngoan trong bất kỳ nào của những
cách này là một con người của daemon, nhưng ai là người khôn ngoan trong bất kỳ
nào của những cách khác, làm nghề chuyên môn hay bất kỳ một công việc tay chân
nào, chỉ đơn thuần là một người thợ rành máy móc. Những daemon này rất đông và nhiều
loại, và như vậy, một trong số họ là Erôs”.
“Ai là
cha mẹ của Erôs?” Tôi hỏi.
“Đó đúng
ra là một câu chuyện khá dài”, bà nói. “Tuy nhiên, tôi sẽ kể cho bạn”.
“Khi
Aphrodite ra đời [10], những vị gót đã tổ chức một lễ ăn
mừng. Poros, con trai của Metis [11], đã là một trong số đó [12]. Khi họ đã ăn tiệc xong, Penia đến
ăn xin, như sự nghèo đói thường làm khi có một đám tiệc ăn uống, và đã bị chặn bên
cổng vào. Bây giờ Poros đã uống say mật hoa (khi ấy, còn chưa có rượu, bạn biết
đó) và, cảm thấy chóng mặt, đi vào khu vườn của thần Zeus, nơi ông ngủ thiếp
đi. Sau đó Penia mưu tính một kế hoạch để làm giảm bớt sự thiếu thốn, khốn khó của
mình: bà sẽ có một đứa con với Poros. Vì vậy, bà nằm bên cạnh Poros, và mang
thai Erôs. Đó là lý do tại sao Erôs đã sinh ra để đi theo Aphrodite, và
phục vụ Aphrodite: vì ông đã được hình thành vào ngày sinh của Aphrodite. Và đó
là lý do tại sao bản chất ông cũng là người yêu của cái đẹp [13], vì chính Aphrodite thì đặc biệt
xinh đẹp.
“Là con
trai của Poros và Penia, phần số của ông trong đời sống thì được đặt định giống
như của hai người này. Trước tiên, ông thì luôn luôn nghèo, và ông kém xa mới
là dịu dàng tinh tế và đẹp đẽ (như những người bình thường nghĩ rằng ông là thế);
thay vào đó, ông khô cứng và nhăn rúm, và không giày, và không chỗ ở, luôn luôn
nằm đất, không có đến một chiếc giường, ngủ ở thềm cửa nhà người ta, và bên những
vệ đường ngoài trời, vì có bản chất của người mẹ, luôn luôn có nhu cầu, sống trong
thiếu thốn. Nhưng về bên phía người cha, ông là một kẻ mưu toan theo đuổi cái đẹp
và cái tốt; ông thì can trường, nhanh liều, và sôi nổi nồng nhiệt, là một thợ
săn tuyệt vời đến ngạc nhiên thán phục, luôn luôn dệt bẫy, tháo vát trong việc
theo đuổi của ông với kiến thức thông minh [14], trước sau trọn đời là một người
tình của sự khôn ngoan [15], là một thiên tài với những bùa
phép mê hoặc, những nước giải kỳ diệu, và những bào chữa thông minh [16].
“Do bản
chất, ông không bất tử cũng không phải-chết. Nhưng tất cả trong chỉ cùng một
ngày, ông sẽ thình lình bừng sống, nở rộ trong một lúc, khi ông làm được theo ý
mình, có được nguồn lực; sau đó một quãng thời gian, ông bất động, chết đi. Vì
ông là đứa con trai có cha là một vị gót, tuy nhiên, để rồi ông cứ tiếp tục trở
lại với đời sống, nhưng sau đó những nguồn lực, tài nguyên ông thu tập đều luôn
luôn vuột mất, trôi trượt đi, và vì lý do này, Erôs thì không bao giờ hoàn toàn túng quẫn, là thiếu nguồn lực,
nhưng ông cũng không bao giờ là giàu có. Ông luôn luôn là ở giữa cả hai.
“Erôs cũng ở giữa sự khôn ngoan và sự thiếu
hiểu biết nữa. Trong thực tế, bạn thấy đó, không một nào trong số những vị gót
yêu sự khôn ngoan, hay muốn trở nên khôn ngoan – vì họ thì khôn ngoan – và
không ai nào khác đã khôn ngoan lại yêu sự khôn ngoan; Mặt khác, cũng thế, không
ai là người thiếu hiểu biết sẽ yêu sự khôn ngoan, hay muốn trở nên khôn ngoan. Vì
điều khó khăn đặc biệt về tư cách thiếu hiểu biết là bạn hài lòng với chính
mình, ngay cả khi bạn không đẹp, không tốt, và cũng không thông minh. Nếu bạn
nghĩ rằng bạn không cần bất cứ gì cả, dĩ nhiên bạn sẽ không muốn những gì bạn
không nghĩ rằng bạn cần”.
“Trong
trường hợp đó, Diotima, ai là những
người yêu sự khôn ngoan, nếu họ không là khôn ngoan cũng chẳng là thiếu hiểu biết?”
“Điều đó
thì rõ ràng”, bà nói. “Một đứa con nít cũng có thể bảo bạn. Những người là người
yêu sự khôn ngoan rơi vào giữa hai thái cực đó. Và Erôs là một trong số họ, vì ông thì trong yêu đương với những gì là
đẹp, và sự khôn ngoan thì cực kỳ xinh đẹp. Nó dẫn đến rằng Erôs phải là một người yêu của sự khôn ngoan, như vậy, và
là ở giữa sự khôn ngoan và sự thiếu hiểu biết [17]. Điều này cũng thế, đến với ông từ dòng
dõi cha mẹ ông, từ một người cha khôn ngoan và giàu nguồn lực, và một người mẹ là
người không khôn ngoan và thiếu nguồn lực.
“Socrates
thân mến của tôi ơi, thế đó, bây giờ, là bản chất của Daemon gọi là Erôs. Sau khi xem xét những gì bạn nghĩ
về Erôs, điều không là ngạc nhiên rằng
bạn đã được dẫn đến suy nghĩ về Erôs
như bạn đã có. Trên cơ bản của những gì bạn nói, tôi kết luận rằng bạn đã nghĩ Erôs đã là được yêu, chứ không phải đúng hơn, là một người yêu. Tôi nghĩ đó là lý do tại sao Erôs đánh mạnh vào bạn trong mọi cách như đẹp đẽ: vì điều là những
gì thực sự là đẹp đẽ và duyên dáng vốn xứng đáng để được yêu, và điều này là
hoàn hảo và rất may mắn có phước; nhưng là một người yêu mang một dạng thức
khác biệt, vốn tôi đã vừa mô tả”. [18]
Vì vậy,
tôi nói: “Thôi được rồi, bà bạn tôi ơi. Những gì bà nói về Erôs thì đẹp, nhưng nếu bà nói đúng, Ái tình với loài người thì dùng
làm gì?”.
“Tôi sẽ cố
gắng dạy bạn điều đó, Socrates, sau khi tôi xong điều này. Cho đến giờ, tôi đã
giải thích nhân cách và dòng dõi cha mẹ của Erôs.
Bây giờ, theo như bạn, ông thì yêu những sự vật việc đẹp đẽ. Nhưng giả sử một
ai đó hỏi chúng ta, “Socrates và Diotima, điểm chính yếu của yêu đương những sự
vật việc đẹp đẽ là gì?
“Cách này
thì rõ ràng hơn: Người yêu những điều đẹp đẽ có một mong muốn; ông mong muốn những
gì?”
“Rằng
chúng trở thành của riêng ông ấy”, tôi nói.
“Nhưng trả lời đó vẫn còn gọi đến một câu hỏi
khác, đó là, “Người này sẽ có gì, khi những điều đẹp đẽ người ấy muốn đã trở
thành của riêng người ấy?”.
Tôi nói không có cách nào tôi có thể đem lại một
trả lời nhanh chóng với câu hỏi đó. Sau đó, bà nói, “Giả sử một người nào đó
thay đổi câu hỏi, sau khi đặt “tốt” vào chỗ của “đẹp”, và hỏi bạn thế này: Hãy bảo
tôi, Socrates, một người yêu những điều tốt lành có một mong muốn; ông mong muốn
gì?”.
“Rằng
chúng trở thành của riêng ông ấy”, tôi nói.
“Và ông ấy
sẽ có những gì, khi những điều tốt lành ông ấy muốn đã trở thành của riêng ông?”.
“Lần này,
dễ dàng hơn để đi đến trả lời” tôi nói. “Ông ấy sẽ có hạnh phúc” [19].
“Đó là những
gì làm con người hạnh phúc được hạnh phúc, không phải vậy sao – được riêng có những
điều tốt đẹp. Không cần hỏi thêm, “thế lý do của sự muốn có hạnh phúc là gì?” Trả
lời bạn đem cho đã dường như cuối cùng”.
“Đúng”,
tôi nói.
“Bây giờ
mong muốn này với hạnh phúc, loại này của ái tình – bạn có nghĩ rằng nó là phổ
biến cho tất cả con người, và rằng tất cả mọi người muốn có những điều tốt đẹp không
bao giờ hết và mãi mãi? Bạn sẽ nói gì?”
“Đúng là
thế”, tôi nói. “Nó thì phổ biến cho tất cả”.
“Sau đó,
Socrates, tại sao chúng ta không nói rằng tất cả mọi người là trong yêu đương”,
bà hỏi, “vì tất cả mọi người luôn luôn yêu những điều cùng như nhau? Thay vì,
chúng ta nói một số người thì trong yêu đương, và những số người khác thì không;
tại sao thế?”
“Chính
tôi cũng tự thắc mắc về điều đó”, tôi nói.
“Không phải
thắc mắc gì về điều đó”, bà nói. “Đó là vì chúng ta tách ra một loại đặc biệt của
ái tình, và chúng ta gọi nó bằng từ ngữ vốn có nghĩa chỉ chung tất cả – “ái
tình”; và còn những loại khác của ái tình chúng ta dùng những từ ngữ khác. “
“Ý bà là
gì?” Tôi hỏi.
“Vâng, lấy
thí dụ, bạn biết rằng “thi ca” có một phạm vi rất rộng [20]. Sau hết, tất cả mọi sự vật việc vốn
có trách nhiệm cho sự tạo ra một gì đó từ không-gì là một loại của thi ca; và
vì vậy tất cả những sáng tạo của tất cả những nghề thủ công và nghề chuyên môn
đều bản thân chúng là một loại của thi ca, và tất cả mọi người, ai là người thực
hành một nghề thủ công là một nhà thơ”.
“Đúng”.
“Tuy
nhiên”, bà nói, “như bạn cũng biết, những người thợ thủ công này không được gọi
là những nhà thơ. Chúng ta có những từ khác cho họ, và tách ra khỏi toàn bộ của
thi ca, chúng ta đã dánh dấu riêng ra một phần, phần những nàng Muses cho chúng
ta với giai điệu và nhịp điệu, và chúng ta trỏ đến điều này bằng từ ngữ vốn có
nghĩa chỉ tất cả toàn bộ. Vì chỉ một mình điều này được gọi là “thi ca”, và những
người thực hành phần này của thi ca được gọi là những nhà thơ”.
“Đúng”.
“Đó cũng là như thế
nào với ái tình. Điểm chính là điều này: tất cả mọi mong muốn với những điều tốt
đẹp hay với hạnh phúc là “ái tình quyến rũ lừa dối và cao nhất” [21]
trong tất cả mọi người. Nhưng những ai là người theo đuổi điều này, dọc theo bất
kỳ một nào trong nhiều những cách khác của nó – qua việc kiếm tiền, hay thông
qua yêu những môn thể thao, hay qua triết học – chúng ta không nói rằng những
người này đang yêu đương, và chúng ta không gọi họ là những người yêu. Nó chỉ
khi nào người ta trọn vẹn dành riêng cho một loại đặc biệt của ái tình mà chúng
ta dùng những từ ngữ này vốn thực sự thuộc về toàn bộ của nó: “ái tình” và “yêu
đương”, và “những người yêu”.
“Tôi bắt đầu nhìn thấy
điểm của bà đưa ra”, tôi nói.
“Bây giờ, có một câu
chuyện nào đó”, bà nói, “theo đó những người yêu nhau là những người tìm kiếm những
nửa kia của họ. Tuy nhiên, theo câu chuyện của tôi, một người yêu không tìm kiếm
một nửa hay toàn bộ, trừ khi, bạn tôi ơi, nó hóa ra cũng là tốt nữa. Tôi nói điều
này vì người ta thậm chí sẵn sàng để cắt đứt những cánh tay và chân của mình, nếu
họ nghĩ rằng chúng bị nhiễm bệnh. Tôi không nghĩ rằng một cá nhân lấy làm vui
trong những gì thuộc về cá nhân ông trừ khi khi “thuộc về tôi” ông muốn nói có
nghĩa là “tốt” và “thuộc về người khác”, ông hiểu có nghĩa là “xấu”. Đó là vì
những gì tất cả mọi người yêu đương thì thực sự không gì khác hơn ngoài cái tốt.
Có phải bạn không đồng ý?”
“Zeus ơi! không phải
tôi”, tôi nói.
“Thế bây giờ”, bà
nói. “Chúng ta có thể chỉ đơn giản nói rằng người ta yêu cái tốt không? '
“Có”, tôi nói.
“Nhưng không phải là
chúng ta nên thêm rằng, trong khi yêu nó, họ muốn cái tốt là của họ?”
“Chúng ta nên nói thế”.
“Và không chỉ có vậy”,
bà nói. “Họ muốn cái tốt là của họ mãi mãi, phải không?”
“Chúng ta nên thêm điều
đó nữa”.
“Nói vắn tắt, như thế,
ái tình là mong muốn có những điều tốt đẹp mãi mãi.
“Điều đó rất đúng”, tôi
nói.
“Điều này, sau đó,
là đối tượng của ái tình”, bà nói. “Bây giờ, những người yêu theo đuổi nó thế
nào? Chúng ta đã đúng khi nói rằng khi họ trong yêu đương họ làm một gì đó với
háo hức và nhiệt thành. Nhưng chính xác là họ làm gì? Bạn có thể nói không?”
“Nếu tôi có thể nói”,
tôi nói, “tôi đã không là học trò của bà, đầy ngưỡng mộ với trí tuệ khôn ngoan của
bà, và đang cố gắng để học hỏi chính những điều này”.
“Tốt, tôi sẽ nói cho
bạn nghe”, bà nói. “Nó là sự cho ra đời trong sự đẹp đẽ, [22]
cho dù trong thân xác hay trong hồn người”.
“Sẽ cần đến sự thần
đoán [23]
để hiểu ra những gì ý bà muốn nói. Tôi không thể hiểu”.
“Vâng, tôi sẽ cho bạn
biết rõ ràng hơn”, bà nói. “Tất cả chúng ta đều mang thai [24],
Socrates, cả trong thể xác lẫn trong hồn người, và ngay khi chúng ta đến một tuổi
nào đó nhất định, chúng ta tự nhiên mong muốn sinh sản để cho ra đời. Đến đây,
không thể một ai lại có thể cho ra đời một bất cứ gì xấu xí [25];
nhưng chỉ một gì nào đó đẹp đẽ. Đó là vì khi một người nam và một người nữ đi đến
ăn nằm với nhau [26], ngõ
hầu để sinh sản cho ra đời, đây là một công việc thần thánh. Sự mang thai, sự sinh
sản – đây là một sự việc bất tử để một con người sinh tử làm, và nó không thể xảy
ra trong một bất cứ gì nằm ngoài sự hài hòa, nhưng sự xấu xí thì nằm ngoài sự
hài hòa với tất cả những gì là thần thánh. Cái đẹp, tuy nhiên, thì trong hài
hòa với thần linh. Vì vậy gót nữ là người chủ trì khi sinh con – tên gọi bà là
Moira, hay Eileithyia – thì thực sự là cái Đẹp [27].
Đó là lý do tại sao, bất cứ khi nào những động vật hay con người mang thai, đến
gần sự đẹp đẽ, chúng trở nên dịu dàng và nghiêng sang vui vẻ, và cho ra đời và
sinh sản; nhưng gần sự xấu xa, chúng nhăn mày và chùn lại trong đau đớn; chúng
quay đi và co rúm lại và không sinh sản, và vì chúng ôm giữ lấy những gì chúng mang
bên trong chúng, sự sinh nở thì đau đớn. Đây là nguồn gốc của sự phấn khích lớn
lao về cái đẹp vốn đến với bất kỳ một ai là người đang có thai và đã đầy ắp với
sự sống: cái đẹp tháo gỡ họ khỏi đau đớn lớn lao của họ. Bạn thấy đấy, Socrates”,
bà nói, “những gì Erôs muốn không phải
là sự đẹp đẽ, như bạn nghĩ rằng nó là”.
“Vâng, thế nó là gì?”
“Sự sinh
sản và sinh ra đời trong sự đẹp đẽ”.
“Có lẽ”,
tôi nói.
“Chắc chắn”,
bà nói. “Bây giờ, tại sao là sự sinh sản? Đó là vì sự sinh sản tiếp tục mãi
mãi; nó là những gì con người sẽ-phải-chết có thay vào chỗ của sự bất tử. Một
người yêu phải mong muốn sự bất tử cùng với sự tốt lành, nếu những gì chúng ta
đã đồng ý trước đây là đúng, rằng Erôs
muốn có được những điều tốt lành mãi mãi. Nó dẫn đến từ lập luận của chúng ta rằng
Erôs phải mong muốn sự bất tử”.
Tất cả đây
là bà đã dạy tôi, trong những dịp đó khi bà nói về nghệ thuật của ái tình. Và một
lần bà đã hỏi, “Theo bạn nghĩ, nguyên nhân của ái tình và ham muốn là gì,
Socrates? Bạn không thấy một con thú hoang trong một trạng thái thật khó chịu
đáng ghét khi nó muốn sinh sản hay sao? Những giống thú có chân và có cánh, tất
cả như nhau, đều vướng mắc dịch hoạ của căn bệnh Ái tình. Đầu tiên chúng ốm đau
khổ sở vì giao hợp với nhau, sau đó với việc nuôi dưỡng con cái sinh ra của chúng
– vì đám con cái này của chúng, những con vật yếu nhất sẵn sàng đánh trả những
con mạnh nhất, và ngay cả chết vì con cái, và chúng có thể bị đói khát hành hạ
để nuôi con cái của chúng. Chúng sẽ làm bất cứ gì vì lợi ích cho con cái của
chúng. Con người, bạn sẽ nghĩ, sẽ làm điều này vì họ hiểu lý do của nó; nhưng điều
gì khiến những con thú hoang ở trong một tình trạng của ái tình loại giống như
thế? Bạn có biết không?”
Và một lần nữa, tôi
đã nói rằng tôi không biết.
Vì vậy, bà nói, “Làm
thế nào bạn nghĩ rằng bạn sẽ bao giờ nắm vững nghệ thuật của ái tình, nếu bạn
không biết điều đó?”
“Nhưng đó là lý do tại
sao tôi đã đến tìm bà, Diotima, như tôi vừa nói. Tôi biết tôi cần một người
thày. Vì vậy, hãy cho tôi biết những gì gây ra điều này, và mọi điều khác vốn
chúng thuộc về nghệ thuật của ái tình”.
“Nếu bạn thực sự tin
rằng bởi bản chất của nó, Erôs nhắm đến
những gì chúng ta đã thường đồng ý nó là như thế, sau đó đừng ngạc nhiên với
câu trả lời”, bà nói. “Vì giữa những loài vật, cùng một nguyên tắc tương tự như
với chúng ta, và bản chất sau-cùng-sẽ-chết tìm kiếm, đến mức như có thể được, để
sống mãi mãi và được bất tử. Và điều này có thể có được trong chỉ một cách: bằng
sự sinh sản, vì nó luôn luôn lưu lại đằng sau một non mới thay vào chỗ của một già
cũ. Ngay cả trong khi mỗi sinh vật được nói là đang còn sống, và vẫn là một – như
một cá nhân được cho vẫn là một, kể từ thơ ấu đến khi thành một người già – ngay
cả khi đó ông không bao giờ gồm những điều vẫn là một tương tự, mặc dù vẫn gọi ông
là cùng một người, nhưng ông đã đổi mới luôn luôn, và về những mặt khác, ông đã
chết đi, trong lông tóc, da thịt, xương máu, và trong toàn bộ thể xác của ông.
Và đó không chỉ trong thể-xác của ông, nhưng trong hồn [28]
của ông nữa, vì không một nào trong những cách cư xử, tập quán, ý kiến, khát vọng,
vui sướng, đau đớn, sợ hãi vẫn còn giữ nguyên như từng bao giờ, nhưng một số chúng
đang đi đến thành có trong ông ta, trong khi một số khác đang chết đi. Và điều
lạ lùng còn nhiều hơn thế, rằng không chỉ một nhánh của kiến thức đi đến thành
có trong chúng ta như thế, trong khi những nhánh khác mất đi, và rằng chúng ta
không bao giờ vẫn là một, ngay cả nhìn trong phương diện của kiến thức của chúng
ta, nhưng mỗi mảnh đơn lẻ của kiến thức đều có cùng một số phận. Bởi những gì
chúng ta gọi là sự học hỏi hiện hữu, vì
kiến thức thì đang rời bỏ chúng ta, vì quên lãng là sự ra đi của kiến thức,
trong khi học hỏi đem trở lại một ký ức tươi mới đặt vào chỗ của những gì đã đi
mất, bằng cách ấy gìn giữ được một mảnh của kiến thức, do đó, nó xem dường vẫn
cùng là một. Và trong cách đó, tất cả mọi sự vật việc sau-cùng-sẽ-chết được gìn
giữ, không giống như thần linh, bằng cách luôn luôn là một như nhau trong mọi
cách, nhưng vì những gì đang ra đi và đang già, chúng để lại một gì đó mới ở đằng
sau, một gì đó như nó đã từng là. Bằng phương sách này, Socrates”, bà nói”, những
gì sau-cùng-sẽ-chết đều có phần chia xẻ trong sự bất tử, cho dù đó là một thể
xác hay một bất cứ gì khác, trong khi những gì bất tử có một cách khác. Vì vậy,
đừng ngạc nhiên nếu tất cả mọi sự vật việc tự nhiên xem những con cái riêng mình
là giá trị, vì đó là vì mục đích của sự bất tử mà tất cả mọi sự vật việc cho thấy
sự nhiệt thành này, vốn đó là Erôs”.
Bấy giờ, khi nghe xong
bài nói chuyện của bà, tôi đã sửng sốt ngạc nhiên, và đã lên tiếng: “Thực sao”,
tôi nói, “Diotima, người khôn ngoan hơn cả, có phải thực là thế này không?”
Và trong phong thái
của một sophist thượng thặng [29],
bà nói, “Hãy chắc chắn về điều đó, Socrates. Hãy nhìn, nếu bạn muốn, xem con
người tìm kiếm danh dự như thế nào. Bạn sẽ sửng sốt ngạc nhiên trước sự bất hợp
lý của họ, nếu bạn không có trong não thức những gì tôi vừa nói, và nếu bạn đã
không suy ngẫm về trạng thái thật khó chịu đáng ghét họ đang ở trong ái tình, khi
mong muốn trở nên nổi tiếng, và “để đặt vinh quang trên bất tử mãi mãi” [30],
và họ đã sẵn sàng xem khinh bất kỳ nguy hiểm đến như thế nào cho mục đích của
điều này, nhiều hơn là dành cho con cái của họ; và họ đã chuẩn bị tiêu tốn tiền,
chịu đau khổ qua tất cả mọi loại thử thách, và thậm chí chết cho mục đích của
vinh quang. Bạn có thực sự nghĩ rằng Alcestis đã có thể chết cho Admetus”, bà hỏi,
“hay Achilles đã có thể chết cho Patroclus, hay Codrus của bạn, đã có thể chết như
thế để giữ gìn ngôi vua cho những con trai ông [31],
nếu như những người này đã không trông mong ký ức, tưởng nhớ đến đức hạnh của họ
– vốn chúng ta vẫn đề cao trong vinh dự – là bất tử? Còn xa mới là thế”, bà
nói. “Tôi tin rằng bất cứ ai sẽ làm bất cứ gì vì mục đích của tác dụng bất tử
và sự nổi tiếng vẻ vang vốn đến theo sau; và người càng tốt hơn, họ sẽ làm càng
nhiều hơn, vì họ tất cả đều là trong yêu đương với sự bất tử.
“Bây giờ, một số người
mang thai trong thân xác, và vì lý do này, quay nhiều hơn sang phụ nữ, và theo
đuổi ái tình trong cách thức đó, với điều kiện họ hiểu biết rằng việc sinh con đẻ cái đem lại cho bản thân họ sự bất tử, và sự ghi nhớ,
và hạnh phúc, trong tất cả thời gian sắp đến, như họ nghĩ thế; trong khi những
người khác mang thai trong tâm hồn – vì chắc chắn có những người đó là những người thậm chí mang thai trong những tâm
hồn họ còn nhiều hơn trong những thể xác của họ; và những người này mang thai với
những gì thì thích hợp, vừa vặn cho một tâm hồn để cưu mang và đưa đến sinh nở.
Và những gì thì thích hợp? Trí tuệ khôn ngoan và phần còn lại của đức hạnh, vốn
tất cả những nhà thơ sinh ra, cũng như tất cả những người thợ thủ công, được
cho là người để sáng tạo. Nhưng đến nay, phần lớn nhất và đẹp nhất của trí tuệ
khôn ngoan ứng phó với trật tự đúng cách của những thành phố và những gia đình,
và đó được gọi là sự chừng mực điều độ và công lý.
Khi một ai đó đã từng
mang thai với những điều này trong tâm hồn mình, sớm từ thuở còn trẻ tuổi,
trong khi người ấy vẫn còn trinh trắng [32],
và khi đến tuổi thích hợp, mong muốn làm kẻ sinh thành và sinh con, người ấy cũng
chắc chắn sẽ bắt đầu sự tìm kiếm cái đẹp trong đó ông sẽ sinh thành; vì ông sẽ
không bao giờ sinh thành trong bất cứ gì xấu xí. Kể từ khi ông mang thai, sau
đó, ông bị lôi kéo về những cơ thể đẹp đẽ nhiều hơn với của những xấu xí; và nếu
ông ta cũng có may mắn tìm thấy một hồn người đẹp đẽ, và cao quý, và đã hình
thành đẹp mắt cân đối, ông thậm chí bị lôi kéo còn nhiều hơn nữa về với kết hợp
này; một con người loại giống như thế, khiến ông ta lập tức tràn ngập với những
ý tưởng và tranh luận về đạo đức – về những phẩm chất một con người phẩm hạnh
nên có và những hoạt động quen thuộc, trong đó ông nên tham gia; và như thế,
ông sẽ cố gắng để giáo dục mình. Theo quan điểm của tôi, bạn sẽ thấy, khi ông
có tiếp xúc với một người nào đó đẹp đẽ và giữ giao tình bạn bè với người ấy, ông
thụ thai và sinh ra những gì ông đã vẫn từng mang bên trong ông đã rất lâu. Và cho
dù họ có cùng nhau hay xa nhau, ông ghi nhớ vẻ đẹp đó. Và cùng với người ấy,
ông nuôi dưỡng trẻ thơ mới ra đời; những người như vậy, do đó, có rất nhiều để
chia sẻ hơn những cha mẹ của những đứa trẻ con người, và có một sự gắn bó tình
bạn bè vững chắc hơn, vì trong những đứa trẻ họ có chung, họ có một phần chia là
đẹp đẽ hơn và là bất tử hơn. Tất cả mọi người sẽ thích có những đứa con loại giống
như vậy hơn, thay vì những đứa con con người, và sẽ ngửng lên Homer, Hesiod, và
những nhà thơ hay khác, với ghen tị và ngưỡng mộ, vì những con cái họ đã để lại
đằng sau – những đứa con, vì bản thân chúng là bất tử, chúng đem cho những cha
mẹ của chúng với vinh quang bất tử và tưởng nhớ mãi mãi. Lấy thí dụ”, bà nói, “đó
là loại những đứa con của Lycurgus [33]
đã để lại sau mình trong Sparta, như vị cứu tinh của Sparta và hầu như của tất
cả Greece. Trong số các bạn, vinh dự đã trao cho Solon [34]
vì sự sáng tạo của ông trong luật pháp của các bạn. Những người khác ở những
nơi khác khắp mọi nơi, dù người Greek hay dân man rợ, đã mang đến một loạt những
hành động đẹp vào trong ánh sáng, và đã sản sanh ra tất cả mọi loại của đức hạnh.
Đã có nhiều đền thờ dựng lên để tôn vinh họ vì những đứa con bất tử của họ, điều
vốn vẫn chưa xảy ra cho bất cứ một ai là những đứa con con người.
“Có lẽ ngay
cả chính bạn, Socrates, cũng có thể đi đến được đưa dẫn vào trong những nghi lễ
này của ái tình. Nhưng vì để cho mục đích của những nghi lễ này khi chúng được thực
hiện một cách chính xác – đó là bí nhiệm cao nhất và cuối cùng, và tôi không biết
nếu bạn có khả năng với nó hay không. Bản thân tôi sẽ bảo cho bạn biết”, bà nói”,
và tôi sẽ không tằn tiện bất kỳ một nỗ lực nào. Và bạn phải cố gắng để làm theo
nếu bạn có thể”.[35]
“Một người tình là
người bắt đầu vấn đề này một cách chính xác phải bắt đầu trong thời tuổi trẻ của
mình để dành trọn bản thân với những thân thể đẹp đẽ. Đầu tiên, nếu người lãnh
đạo (Erôs) dẫn đúng đường, ông ta nên
yêu một cơ thể và sinh ra những ý tưởng đẹp đẽ ở đó; sau đó ông sẽ nhận ra rằng
vẻ đẹp của bất kỳ một cơ thể nào là anh em với vẻ đẹp của bất kỳ cơ thể nào khác,
và rằng nếu ông theo đuổi vẻ đẹp của hình thức, ông sẽ rất ngu ngốc nếu không
nghĩ rằng cái đẹp của tất cả những cơ thể là một và đều giống nhau. Khi ông thấu
hiểu được điều này, ông phải trở thành một người tình của tất cả những cơ thể đẹp,
và ông phải nghĩ rằng sự nới rộng khoảng trống này sau chỉ một cơ thể thêm nữa là
một việc nhỏ, và xem thường nó.
“Sau điều này, ông phải
nghĩ rằng vẻ đẹp của những tâm hồn của con người thì giá trị hơn vẻ đẹp của cơ
thể của họ, do đó nếu một người nào đó là khuôn phép đúng cách thanh nhã trong
tâm hồn của người ấy, mặc dù cơ thể người này chỉ mới vừa chớm bừng nở, người tình
của chúng ta phải hài lòng để yêu và chăm sóc người ấy, và để tìm để cho ra đời
với những ý tưởng loại như thế như sẽ làm cho con người trẻ tuổi tốt đẹp hơn. Kết
quả là người tình của chúng ta sẽ bị buộc phải ngắm nghía vẻ đẹp của những hoạt
động và những pháp luật, và để thấy rằng tất cả điều này đều giống nhau như có
họ hàng với chính nó, với kết quả là ông ta sẽ nghĩ rằng vẻ đẹp của những cơ thể
là một điều kém quan trọng. Theo thói quen, ông phải tiếp tục chuyển sang kiến
thức thuộc những loại khác biệt. Kết quả là ông sẽ thấy vẻ đẹp của kiến thức,
và sẽ nhìn ngắm chủ yếu không chỉ vẻ đẹp trong một thí dụ đơn thuần, – như một
người đầy tớ, sẽ là người ưa chuộng hơn, vẻ đẹp của một cậu bé, hay một con người,
hay một tập quán duy nhất (là một nô lệ, dĩ nhiên, ông ta thì chậm và có đầu óc
hạn hẹp) – nhưng người tình thì quay sang với biển lớn bao la của cái đẹp, và
sau khi ngắm nghía điều này, ông cho ra đời nhiều những ý tưởng và lý thuyết đẹp
đẽ huy hoàng, trong sự yêu chuộng trí tuệ khôn ngoan [36]
không chút tiện tặn dè sẻn, cho đến khi, sau khi phát triển và được vững mạnh ở
đó, ông nhận bắt được tầm nhìn của kiến thức loại giống như vậy, và nó là kiến
thức về vẻ đẹp loại giống như vậy. . .
“Hãy cố gắng chú ý vào
tôi”, bà nói, “đến mức tốt nhất bạn có thể. Bạn thấy đấy, một con người là người
cho đến giờ được hướng dẫn như thế trong những vấn đề của Erôs, là người đã ngắm nhìn những sự vật việc đẹp đẽ trong thứ tự đúng
và chính xác, thì bây giờ đang đi đến mục tiêu của Yêu đương: đột nhiên ông ta sẽ
bắt gặp cảnh tượng của một gì đó xinh đẹp tuyệt vời trong bản chất của nó;
Socrates, đó là lý do cho tất cả những dày công trau dồi trước đó của ông ta:
“Thứ nhất, nó luôn
luôn là, và không đến để thành và
cũng chẳng đi để mất, không úa phai cũng chẳng tàn héo. Thứ hai, nó không phải
là đẹp đẽ theo cách này và xấu xí cách khác, cũng không xinh đẹp một lần và xấu
xí lần khác, và cũng không đẹp đẽ trong tương quan với một sự vật việc và xấu
xí trong tương quan với một sự vật việc khác; cũng không phải là đẹp ở đây
nhưng xấu xí ở đó, như nó sẽ là, nếu nó đã là đẹp với một số người và xấu xí với
những người khác. Cũng sẽ không phải đẹp đẽ xuất hiện với ông ta dưới vỏ bọc che
dấu của một khuôn mặt hay những bàn tay, hay bất cứ gì khác thuộc về thân thể.
Nó sẽ không xuất hiện với ông ta như một ý tưởng hay một loại của kiến thức. Nó
không ở bất cứ đâu trong một sự vật việc nào khác, như trong một con vật, hay trên
mặt đất, hay ở trên bầu trời, hay trong một bất cứ gì khác, nhưng chính nó bởi
chính nó với chính nó [37],
nó luôn luôn là một trong dạng thức; và tất cả những sự vật việc đẹp đẽ khác đều
chia sẻ cùng trong đó, trong một cách thức khiến những sự vật việc khác đó đi đến
để thành, hay mất đi, điều này ít nhất không trở nên nhỏ hơn hay lớn hơn dù một
chút, cũng không phải chịu thiệt thòi bất kỳ thay đổi nào. Vì vậy, khi một người
nào đó nâng lên tới những tầng này, qua yêu đương những cậu trai trẻ một cách phải
lối đúng đắn, và bắt đầu nhìn thấy vẻ đẹp này, ông đã gần như nắm bắt mục tiêu
của mình. Đây là những gì nó là đi đúng, hay được một người khác dẫn dắt, vào trong
huyền bí của Erôs: một người luôn
luôn đi hướng lên cao vì mục đích của cái Đẹp này, bắt đầu từ những sự vật việc
đẹp đẽ và sử dụng chúng như những bậc thang nâng lên cao: từ một cơ thể đến hai,
và từ hai đến tất cả những cơ thể đẹp, sau đó từ những cơ thể đẹp lên đến những
tập quán đẹp đẹp, và từ những tập quán này đến học hỏi những sự vật việc đẹp đẽ,
và từ những bài học này, cuối cùng ông đến bài học này, vốn là sự học hỏi của chính
cái Đẹp này, như thế khiến sau cùng, ông có thể biết bản thân cái Đẹp thực sự
là gì. Đó là đời sống, Socrates, bạn tôi ơi”, người phụ nữ từ Mantinea nói, “vốn
hầu hết tất cả, một con người nên sống, trong sự trầm tưởng về bản thân cái Đẹp”.
[38]
Nếu bạn từng một lần
thấy cái đẹp đó, với bạn điều sẽ không xảy ra là so sánh cái đẹp với vàng, hay quần
áo, hay những trẻ em trai và những thanh niên đẹp đẽ – là những người, nếu bạn
nhìn thấy họ bây giờ, đánh mạnh vào bạn khiến bạn bật mất tỉnh táo của bạn, và
làm bạn, bạn và nhiều người khác, hăm hở để được ở với những cậu bé trai bạn
yêu thích, và nhìn ngắm chúng mãi mãi, nếu như có bất kỳ cách nào để làm điều
đó, quên ăn quên uống, quên tất cả mọi thứ nhưng chỉ nhìn ngắm chúng và được ở với
chúng. Nhưng điều đó sẽ là thế nào, trong quan điểm của chúng ta”, bà nói, “nếu
một người nào đó đã nhìn thấy được bản thân cái Đẹp, tuyệt đối, tinh khiết,
không pha trộn, không bị ô nhiễm bởi xác thịt con người, hay màu sắc, hay bất kỳ
một vô nghĩa lớn lao nào khác của sự tử vong, nhưng nếu ông ta có thể nhìn thấy
bản thân cái Đẹp thần linh trong một dạng thức của nó? Bạn có nghĩ nó sẽ là một
đời sống nghèo nàn đối với một con người nhìn vào đó, và ngắm nó bằng cái đó [39]
mà ông ta phải, và là với nó? hay bạn đã không nhớ”, bà nói, “rằng duy chỉ trong
một mình đời sống đó, khi ông nhìn cái Đẹp trong cách duy nhất mà cái Đẹp có thể
được nhìn thấy – chỉ sau đó, nó sẽ thành có thể được cho ông để sinh đẻ ra,
không những hình ảnh của đức hạnh (vì ông không tiếp xúc với những hình ảnh),
nhưng đức hạnh đích thực (vì ông tiếp xúc với cái Đẹp đích thực). Ái tình của
những vị gót thuộc về bất cứ ai đã sinh ra đức hạnh thực và và đã nuôi dưỡng nó,
và nếu có một con người bất kỳ nào có thể trở thành bất tử, nó sẽ là ông ta”.
Phaedrus và các bạn
còn lại, đây là những gì Diotima đã nói với tôi. Tôi đã bị thuyết phục. Và một
lần được thuyết phục, tôi cũng cố gắng thuyết phục những người khác nữa, rằng bản
chất con người không thể tìm thấy đồng bạn cùng làm việc cho sự có được điều
này tốt hơn là Erôs. Đó là lý do tại
sao tôi nói rằng mọi người phải tôn vinh Erôs,
tại sao bản thân tôi tôn vinh những nghi lễ của Erôs và thực hành chúng với sự siêng năng đặc biệt, và lý do tại
sao tôi đề nghị chúng với những người khác. Bây giờ và mãi mãi, tôi ca ngợi sức
mạnh và can đảm của Erôs đến mức như
vậy tôi có được khả năng. Hãy xem bài nói này, thế đó, Phaedrus, nếu bạn muốn, là
một bài phát biểu ngợi ca lên Erôs. Hay
nếu không, gọi nó là bất cứ gì và bất cứ thế nào tuỳ ý bạn thích gọi nó.
Bài phát biểu của
Socrates đã chấm dứt trong tiếng vỗ tay lớn. Đồng thời, Aristophanes đã gắng để
mọi người có thể nghe ông nói giữa tiếng cổ vũ của họ, ngõ hầu làm một đáp ứng
với một gì đó Socrates đã nói về bài phát biểu của mình [40].
Khi đó, đột nhiên, có tiếng ồn thậm chí còn lớn hơn. Một đám đông say rượu đã đến
cửa sân trong, và họ đang rầm rầm lớn tiếng huyên náo, kèm với những tiếng la the
thé của một số cô gái chơi sáo họ đã mang theo. Vào điểm đó, Agathon cho gọi những
người nô lệ của mình:
“Ra xem
đó là ai. Nếu là người chúng ta quen biết, mời họ vào. Nếu không, bảo họ tiệc
rượu đã xong rồi, và chúng ta sắp đi ngủ đây”.
Một lúc
sau, họ nghe Alcibiades la toáng trong sân, rất say và rất lớn tiếng. Ông muốn
biết Agathon đâu, ông đòi gặp Agathon ngay lập tức. Thực ra, ông được cô gái
chơi sáo, và vài đồng bạn khác của ông đã khiêng ông một nửa vào trong nhà,
nhưng đến ngưỡng cửa, ông xoay sở đứng lên một mình, đầu choàng một vòng hoa đẹp,
kết bằng violet và ivy và những giải rubăng trên tóc ông.
Lê
Dọn Bàn tạm dịch – bản nháp thứ nhất
(Jul/2014)
[1] Sophos. – Diotima xem dường được trình bày như một
“phụ nữ khôn ngoan”, sống nay đây mai đó. Có nhiều phần bà là một nhân vật tưởng
tượng của Plato, Nếu như bà có thật, khó có thể, như trên cho thấy, bà giảng
cho Socrates theo như nội dung triết lý Plato, và trong trong những thuật ngữ của
Plato. Về phần nói bà đến từ Mantinea, có thể có nguồn ngôn ngữ: trong tiếng
Greek, từ ngữ chỉ sự tiên đoán là “mantis” (tiên tri), từ này đọc giống như tên
gọi một địa phương. Tên gọi bà, “Diotima”, xem dường có nghĩa là “vinh danh
Zeus (hay được Zeus vinh danh).
[2] Một bệnh dịch đã hoành hành tàn phá
Athens khoảng năm 430 TCN.
[3] [Tiếng Greek thì hàm hồ, không rõ rệt giữa
phát biểu “Erôs yêu những sự vật việc
đẹp đẽ” và “Erôs là một trong những sự
vật việc đẹp đẽ”. Agathon đã khẳng định điều trước (175b5, 201a5), và đây sẽ là
một tiền đề trong biện luận của Diotima, nhưng Agathon cũng đã khẳng định điều
sau (195a7) và đây là những gì Diotima đi đến phủ định]
[4] elenchen
[5] orthe doxa; một vài dịch giả và phê bình, ở những bản khác, dịch là “tin tưởng
đúng” hay “ý kiến đúng” (‘true belief’ or ‘right opinion’).
Bản tiếng Pháp,
tôi nghĩ vẫn được nhiều người đồng ý: “Avoir une opinion vraie sans pouvoir en
rendre raison”.
[6] logos
[7] epistasthai
[8] alogon
[9] daimōn ("δαίμων") – [Latin: dæmon, daimôn.] quỉ thần: Trong
tin tưởng cổ Greek, một quỉ thần, hay một siêu nhân, có bản chất nằm giữa gót
và người. Một daimôn có thể có nghĩa
là một vị gót nhưng hàm ý một gót kém quan trọng, không phổ thông, đúng hơn chỉ
như một thần linh ở một địa phương. Ở đây, Diotima mô tả điển hình Erôs như một thần linh, một hiện hữu
siêu nhiên, một gì đó giữ một gót và một con người. Những người Greek thời
Plato đã thường đơn giản nghĩ Erôs
như một vị gót, nhưng không là một gót quan trọng, không như những gót lớn, họ
ngự trên núi thiêng Olympus.
Bản tiếng Pháp,
và bản Bernadete – giữ nguyên từ gốc
“C'est un grand démon”, nhiều bản tiếng
Anh khác dịch là spirit : tinh
thần (精神), thần với nghĩa là thần
linh, thần thánh (神);
nhưng ngày nay chúng ta dùng “tinh thần”
đã không có ý nhiều về thần thánh, có ý những gì không là vật chất. Nên tôi
dùng từ “quỉ thần”, hay để nguyên từ daemon
để giữ nghĩa gốc và cũng giới thiệu một từ/khái niệm rất quan trọng trong triết
học Greek., đặc biệt là trường hợp Socrates. Ông thường nhắc đến daemon, như tiếng nói dẫn đường từ bên
trong ông. Câu sau (202 e), tự nó giải thích daemon là gì, như bản tiếng Pháp “C'est un grand démon,
Socrate, et tout démon tient le milieu entre les dieux et les hommes”, và bản
tiếng Anh, dịch như trên.
[10] Diotima xem dường đã theo một thuật kể
khác về Aphrodite là con sinh tự nhiên của Zeus và Dione; xem chú thích trước về
Aphrodite. Phần còn lại của câu chuyện trên, cũng là của Plato đã tưởng tượng.
[11] Người vợ đầu của Zeus, là mẹ của Athena,
gót nữ của sự khôn ngoan, gót bảo hộ của thành Athens
[12] “Poros” có nghĩa “phương cách”, “nguồn lực,
tài nguyên”; “Aporia” có nghĩa “câu đố” hay “câu hỏi, vấn đề”; “mêtis” có nghĩa
“Thông minh láu lỉnh”; “penia” có nghĩa “nghèo đói, túng thiếu”. Người Greek
thường nhân cách hoá những hiện tượng thiên nhiên, và khi làm như thế, biến
chúng thành những thần linh (thường là những không quan trọng, như trên). Họ
cũng đôi khi giải thích những hiện tượng thiên nhiên, bằng cách xây dựng những
quan hệ giữa các thần linh, như trường hợp của Poros và Penia
[13] Ở đây, cũng như trong đoạn 204b, cùng một diễn tả
của Diotima: yêu cái đẹp, (‘love of beauty’), dùng giới từ, không thông thường,
‘peri’, đúng hơn có nghĩa là ‘yêu trong sự thể của cái đẹp’ (‘love in the
matter of the beautiful’. Ở đoạn 206e, bà sẽ tuyên bố rằng Ái tình thì không
đơn giản “thuộc về cái đẹp” hay “của sự đẹp đẽ” nhưng “của sự sinh sản và cho
ra đời trong sự đẹp đẽ” (‘of procreating and giving birth in the beautiful’),
như thế để nói rõ hơn những gì đã nói ở đoạn 203c và 204b.
[14] phronesis.
[15] ‘Lover of wisdom’ < ‘philosophein’: – Một
triết gia
[16] sophistes.
[17] Bản Cambridge – cụ thể hơn: Love is love of the beautiful, so Love must be
a philosopher, and a philosopher is in a middle state between a wise man and an
ignorant one
[18] Những gì chúng ta yêu thì đẹp đẽ, tốt lành
(đối tượng của yêu đương); nhưng “yêu đương”, bản thân nó, thì không nhất thiết
và hiển nhiên là đẹp đẽ, tương tự, cũng không là tốt lành (và cũng không là
không đẹp, không tốt)
[19] eudaimonia: chỉ sự toàn bộ tốt lành, khoẻ mạnh, hạnh phúc và của một đời sống
tốt đẹp, rạng rỡ, phát triển, nở rộ.
[20] Thơ < poetry < “poiesis”; nguyên
nghĩa đen là “làm thành”, có thể dùng chỉ bất kỳ một loại nào của sáng tạo hay
sản xuất. Tuy nhiên, từ “poētēs” nghiã đen “người làm”, được dùng chính yếu để
chỉ những nhà thơ; những người viết câu theo vần, nhịp điệu, có thể thực sự đặt
thành nhạc.
[21] Không rõ nguồn của câu này, hiển nhiên là một
trích dẫn.
[22] [Trong nguyên văn, câu này không rõ nghĩa, “giving
birth in beauty” – có thể hiểu, “trong sự đẹp đẽ” hay “trong sự hiện diện của sự
đẹp đẽ”. Diotima có thể có ý: (a) người yêu là nguyên nhân, gây nên, tạo ra một
hài nhi (vốn cũng có thể là một ý tưởng mới) thành hình bên trong một cá nhân đẹp
đẽ; hay (b) bà muốn nói rằng người yêu thì được kích thích để cho ra đời một gì
đó mới (hài nhi hay ý tưởng) trong/với sự hiện diện của một cá nhân đẹp đẽ.]
[23] divination: đoán như đoán ý thần linh
[24] [Diotima dùng ngôn ngữ của giao hợp và
sinh nở của thân xác để mô tả những tình cảm và hoạt động tình dục, chủ yếu của
phái nam.]
[25] aischros.
[26] [Một số những người Greeks (thời cổ) đã
tin rằng cả phụ nữ cũng tiết ra một thứ chất lỏng như tinh dịch trong giây phút
thụ thai.]
[27] [Moira chính yếu được biết như gót của Số
phận, nhưng cũng là gót của sinh nở (theo Iliad 24.209), và cũng nhận diện như gót
nữ Eilithuia của sinh nở (Pindar, Olympian Odes 6.42; Nemean Odes 7.1)]
Bản Seth
Benardete: “Như thế Kallone [Beauty] là Moira [Fate] và Eileithyia”, và giải
thích Eileithyia là gót nữ trông coi sự sinh nở, và Kallone là tên sùng kính
trong thờ phụng gót nữ Artemis-Hecate
[29] sophista: nhà sô-phít, ở đây chỉ có nghĩa là những
giáo sư chuyên môn, hay những chuyên gia; họ thường không định cư một chỗ nhất
định, nhưng thường nay đây mai đó, sống bằng nghề dạy học, theo lời mời, và đòi
học phí. Họ dạy những môn như: chính trị, đạo đức, khoa học tự nhiên, đặc biệt
là thuật ăn nói, biện luận, thuyết phục công chúng, như hùng biện, tư từ, văn
phạm.
[30] [Không rõ xuất xứ câu trích dẫn này]
[31] Codrus: Theo truyền thuyết là vua cuối cùng của Athens: Khi dân Dorian xâm
lăng Athens. Tiên tri ở đền Delphi cho biết bên chiến thắng sẽ có người lãnh đạo
bị kẻ thù giết. Để bảo đảm Athens sẽ là bên chiến thắng, vua Codrus giả trang
như một người ăn xin, đi vào đám quân Dorian, tự gây ẩu đả, để bị giết chết.
Khi nhưng người Dorian hiểu được những gì đã xảy ra, họ rút lui, Athens chiến
thắng. Sau đó, tin rằng không có ai xứng đáng để nối ngôi Codrus, người Athens
bãi bỏ ngôi vua, thay vào đó là những archon.
– (gồm 9 người giữ chức vị quan chấp
chính).
[32] Nghĩa là không có giao hợp vợ chồng,
Từ này trong
Greek, ̄eitheos, là từ chữa đi của nguyên bản chép không rõ, là “theios” và như
thế còn có nghĩa ‘divinely inspired’; theo quan điểm của một số dịch giả, hiểu
là ‘divinely inspired’ – được thần linh đưa dẫn, ở đây có nghĩa hơn.
[33] [Lycurgus, được xem như cha đẻ của những
luật pháp tập đoàn lãnh đạo, và những phong tục nghiêm khắc của Sparta ]
[34] Solon (630– 560 TCN), nhà chính trị và
làm luật cho dân Athens. Ông chữa lại bộ luật khắc nghiệt của Draco. Sự phân
chia công dân thành bốn lớp, dựa trên tài sản, thay vì gốc gác huyết thống, đã
là nền tảng cho thể chế dân chủ của Athens.
[35] Vắn tắt, với những người Greek, những thần
linh, hay những gót, đều khác với con người là họ không chết, và họ làm được những
việc phi thường; khi một người làm được việc phi thường tương tự, họ được xem
như có thần nhập, hay thần linh phù trợ, có lẽ cũng tương tự như chúng ta nói
“có sức mạnh như thần”; người Greek cũng cùng quan niệm, khi một ai đó là được
điều phi thường, họ nói không phải người ấy làm, nhưng thần đã làm, đã nhập vào
người ấy, tương tự như khi làm thơ, là có “thần dẫn” (những nàng Muse, đem cho inspiration,
có nghĩa là divine guidance, nghĩa là có thần dẫn, và trong những trường hợp
khác, inspire có nghĩa là được thần linh “phà hơi”, đem cho một ý tưởng hay sự
thật nào đó,...). Quay về với Ái tình, là một gót – Erôs – , nhìn như thế cũng có thể được xem như một năng lực, thôi thúc
(mong muốn) con người hành động; ở đây, như những gì nói đến, trong lĩnh lực
yêu đương, ân ái. Nhưng khi con người được dẫn nhập, theo những nghi lễ có tính
cách tôn giáo – đến Erôs, hiểu như được
đưa vào thế giới của thần linh, khác thường, siêu nhiên; họ sẽ có những khả
năng khác thường, thí dụ có tri thức khôn ngoan, thấu hiểu được những thể dạng
vĩnh cửu, như cái Đẹp, cái Đúng, mà những gì đẹp đẽ, đúng thực quanh chúng ta,
theo Plato, chỉ là những sao chép thiếu xót, bất toàn của chúng; như những hình
bóng những tù nhân bị giam trong Dụ ngôn Cái
Hang thấy trên
vách đá.
Những gì gọi là
những dẫn nhập, hiểu như đưa con người nhập, hay đến gần, hay thấy được, thần
linh hay sự biểu hiện của thần linh, để có được, hiểu được năng lực của thần
linh, có thể được xem như một hình thức “hôn phối”, khái niệm này vẫn có từ trước
trong các tín ngưỡng của người Greek thời cổ, qua Plato, chúng ta có thể thấy
hình ảnh của tín ngưỡng thờ Dionisus (Dionysian cult) và những nghi thức dẫn nhập
của tín ngưỡng này, đưa tới những huyền bí của nó (Dionysian Mysteries), có nội
dung cho thấy thế giới bên kia, khiến con người thôi không còn sợ chết, một mai
khi phải rời bỏ thế giới này.
[36] Triết học.
[37] Chỉ bản thân, bởi bản thân, với bản thân
[38] Câu này, tôi theo bản Cambridge “That is the life, my dear Socrates’’, said
the visitor from Mantinea, ‘‘which most of all a human being should live, in
the contemplation of beauty itself’’.
[39] [Plato trong Republic (533d) gọi
khả năng này là con mắt của hồn người ‘the eye of the soul’ (psuche); ở những
nơi khác, nó được liên kết với “nous”, não thức hay trí tuệ thông minh.]
[40] 205d-e ở phần
trước.
