Về Lai lịch của Đạo đức
(On the Genealogy of Morality
Zur Genealogie der Moral)
Friedrich Nietzsche
Luận văn
thứ nhất: ‘Lành và Dữ’, ‘Tốt và Xấu’
(tiếp theo
và hết)
16.
Chúng ta hãy cùng
rút ra một kết luận. Hai giá trị đối lập
“tốt và xấu”, “lành và ác” [1]
đã chiến đấu một trận chiến khủng khiếp hàng ngàn năm trên mặt đất; mặc dù điều
kể sau đã chiếm thắng thế trong một thời gian dài, nhưng vẫn còn không thiếu những
nơi tại đó trận chiến vẫn chưa ngã ngũ. Bạn thậm chí có thể nói rằng, trong khi
đó, nó đã từng đạt đến những đỉnh cao hơn, nhưng đồng thời đã từng trở thành
sâu xa hơn và trí thức hơn: thế nên ngày nay có lẽ không còn nữa nét phân biệt nổi
bật của “bản chất cao hơn”, bản chất
trí thức, hơn là của tư thế bị phân chia trong ý hướng này, và thực và đúng một
chiến trường của những đối lập này. Dấu hiệu của cuộc chiến này, được viết
trong một dòng chữ cho đến nay vẫn còn đọc được rõ ràng qua suốt lịch sử loài
người, là ‘Rome chống lại Judea, Judea chống lại Rome’: [2]
- cho đến tận giờ, đã chưa từng có biến cố nào lớn hơn trận chiến này, câu hỏi này, mâu thuẫn này của những
kẻ thù sống mái. Rome thấy người Dothái như là một-gì đó trái với tự nhiên, như
thể người ấy đã là quái vật đối cực của nó (Monstrum);
tại Rome, người Dothái bị nhìn như bị kết
án có tội hận thù chống lại toàn bộ loài người: [3]
đúng đấy, nếu người ta là đúng khi liên kết phúc lợi và tương lai của loài người
với qui luật tuyệt đối của những giá trị quí tộc, những giá trị Lamã. Mặt khác,
dân Dothái đã cảm thấy gì về Rome? Chúng ta có thể đoán từ một ngàn những dấu
chỉ, nhưng là đủ để gọi về trí nhớ một lần nữa Sách Tận
Thế của John, bản văn ngông cuồng
nhất của tất cả những giận dữ bùng nổ đã từng được viết trong đó sự báo thù mặc
áo lương tâm của nó [4]. (Nhân đây,
chúng ta phải đừng lầm đánh giá thấp sự kiên định sâu xa, trước sau như một của
bản năng Kitô khắc ghi trong quyển sách của sự thù ghét này, với những môn đồ của
thương yêu, cũng chính thực cùng là một người nó đã gán cho phúc âm xuất thần
mê mẩn đầy nhiệt tình đó - : có một vài sự thật trong đây, tuy nhiên, nhiều những
giả mạo văn chương (thêm thắt, sửa đổi) có thể là cần thiết để phục vụ mục đích).
Như thế, những người Lamã đã là người mạnh mẽ và cao thượng, mạnh mẽ hơn và cao
thượng hơn so với bất cứ ai cho đến nay đã từng sống, hay đã từng mơ ước đến,
trên trái đất; tất cả mỗi di tích của họ và ghi khắc của họ mang đến thích thú
khoái cảm, miễn là nếu người ta có thể đoán được là điều gì đây vốn làm chuyện khắc ghi ở đó. Ngược lại, dân Dothái đã
là một dân tộc thày tu của ressentiment tối
thượng hảo hạng, sở hữu một thiên tài không ai sánh bằng về đạo đức phổ
thông: so sánh những dân tộc với những tài năng tương tự, chẳng hạn như dân Tàu
hay dân Đức, với dân Dothái, và bạn sẽ nhận ra ai là bậc nhất và ai là bậc thứ
năm. Ai trong đám họ đã thắng thế tạm
thời, Rome hay Judea? Nhưng không có dấu vết ngờ vực nào: hãy chỉ thử ngẫm nghĩ
xem - ai là người bạn sẽ cúi đầu trước họ trong chính Rome ngày nay, như thể
trước sự hiện thân của những giá trị cao nhất - và không chỉ ở Rome, nhưng trên
gần quá nửa trái đất, khắp mọi chốn, nơi mà con người đã trở thành thuần hóa hoặc
muốn trở thành thuần hóa, với ba người
Dothái, như chúng ta biết, và một người
đàn bà Dothái (với Jesus người thành Nazareth, Peter Người-đánh-cá, Paul
Người-thợ-dệt-thảm, và mẹ của Jesus, người đã nhắc đến trước tiên, có tên là
Mary) [5].
Điều này rất đáng chú ý: Rome đã bị đánh bại, chẳng còn phải ngờ gì. Tuy nhiên,
trong thời Phục hưng đã có một sự tái-thức-tỉnh kỳ lạ, rực rỡ chói sáng của lý
tưởng cổ điển, của phương pháp quý tộc về định giá tất cả mọi giá trị: Rome tự
nó đã tỉnh giấc, như thể từ sống động trước đã bị đình chỉ, dưới áp lực của
Rome-bị Dothái-hóa mới, đã xây trùm trên nó, trông giống như một synagogue [6]
cho toàn thế giới, và đã được gọi là hội ‘Nhà thờ’: nhưng ngay lập tức Judea lại
chiến thắng lần nữa, đó là nhờ vào vận động-ressentiment,
cơ bản là giới vô sản (dân Đức và Anh), vốn người ta gọi nó là phong trào Cải
cách [7],
gồm cả hậu quả không thể tránh khỏi của nó, là sự khôi phục lại hội nhà thờ,
cũng như khôi phục lại sự im lặng như trong lăng-mộ cổ, của cổ điển Rome. Trong
một ý nghĩa sâu sắc và thậm chí còn quyết định hơn hơn sau đó, Judea đã chiến
thắng một lần nữa trên lý tưởng cổ điển với cuộc Cách mạng Pháp: giới quí tộc
chính trị cuối cùng ở châu Âu, đó là của Pháp
những thế kỷ mười bảy và mười tám, bị sụp đổ dưới những bản năng-ressentiment của lớp bình dân, - thế giới
đã chưa từng bao giờ nghe tiếng sấm
nhiệt tình vui mừng lớn hơn và vang động hơn! Đúng, điều chết khiếp nhất và bất
ngờ nhất đã xảy ra ở đoạn giữa: lý tưởng cổ điển chính nó đã hiện ra bằng xương thịt với huy hoàng chưa từng được
nghe, trước mắt nhìn và ý thức của loài người, và một lần nữa, mạnh hơn, đơn giản
hơn và thấm nhuần sâu hơn, hơn bao giờ hết, trong trả lời cho những khẩu hiệu ressentiment gian dối cũ kỹ của ưu tiên cho đa số, của ý chí của con người
với sự đê tiện hèn hạ, sự hạ phẩm giá nhục nhã, sự đánh bằng ngang nhau, sự
suy đồi và phân rã, ở đó vang lên phản-khẩu hiệu khủng khiếp và thích thú mê đắm: ưu tiên cho thiểu số! Giống như một dấu
chỉ đường cuối cùng về con đường khác,
Napoleon đã xuất hiện như một con người nhiều độc nhất vô nhị hơn và ra đời muộn
hơn với thời đại của ông, hơn bất cứ người nào đã từng có trước, và trong ông
ta, vấn đề của lý tưởng quí phái tự nó
đã làm thành xương thịt - chỉ hãy nghĩ đó là một vấn đề gì: Napoleon, hợp đề này của Unmensch
(có thú tính không con người) và Übermensch
(con người trên người) . . .
