Saturday, September 22, 2012

Nietzsche - Về Lai lịch của Đạo đức (13)


Về Lai lịch của Đạo đức
(On the Genealogy of Morality
Zur Genealogie der Moral)
Friedrich Nietzsche











“Có tội”, “Lương tâm Cắn Rứt”,  và những Vấn đề liên quan


23.

Thế nên là đủ, lần này và cho tất cả những lần sau, về nguồn gốc của “Gót linh thiêng”. –


Rằng khái niệm về những vị gót, trong tự tính, không nhất thiết dẫn đến sự sa đọa đó của trí tưởng tượng vốn chúng ta đã phải suy ngẫm trong một chốc, rằng có những cách cao thượng hơn để sử dụng sự phát minh ra những vị gót, hơn là sự tự-đóng-đinh con người trên giá gỗ chữ thập, và tự ngược đãi hành hạ, những cách trong đó châu Âu đã xuất sắc trong suốt thiên niên kỷ vừa qua, điều này có thể may mắn được suy diễn từ bất kỳ thoáng nhìn vội vàng nào với những vị gót Hylạp, những phản ánh này của những con người cao quý và tự hào, người mà con vật trong con người cảm thấy được tôn phong thần thánh, đã không tự xé nó thành mảnh, và đã không cuồng giận chống lại chính nó! Những người Hylạp này, hầu hết thời gian, đã dùng những vị gót của họ rõ ràng để dồn “lương tâm cắn rứt” vào chân tường, như thế khiến họ có thể tiếp tục vui hưởng sự tự do của linh hồn của họ: do đó, ngược lại với lối dùng của vương quốc Kitô đã đem sử dụng Gót của nó. Họ đã đi rất xa trong việc này, những đứa trẻ kỳ diệu, có con tim của sư tử, và chẳng kém một uy quyền hơn so với Zeus trong những Homer đem cho họ để hiểu rằng họ đang làm cho nó quá dễ dàng cho bản thân họ. “Lạ lùng”, ông nói trong một dịp –  ông đang nói về trường hợp của Aegisthus [1], một trường hợp rất xấu

Lạ lùng thay, những con người phàn nàn về những vị gót thật quá nhiều!
Chỉ một tay chúng ta gây nên tà ác, họ tuyên bố, thế nhưng bản thân họ,
Qua điên rồ, gây nên cùng bất hạnh cùng quẫn cho chính họ, thậm chí ngược lại cả số phận! [2]

Còn nữa, chúng ta có thể ngay lập tức nghe và thấy rằng ngay cả vị gót trên núi Olympus, quan sát và phán đoán, cũng đã không có ý định mang hận thù với con người và không lên án họ về điều này: “Họ thật là điên rồ biết chừng nào” là những gì vị gót đó nghĩ khi những con vật có sống chết đó cư xử ăn ở tồi tệ, – “điên rồ”, “ngu ngốc”, một chút, “rối loạn tâm thần”, nhiều chỉ có đến bằng thế, với ngay cả những người Hylạp của thời kỳ mạnh mẽ nhất, dũng cảm nhất, đã tự cho phép chính họ-  như là một lý do cho đã nhiều đến như thế xấu xa hay tai họa: – sự dại dột ngu ngốc, không phải tội lỗi! bạn hiểu không? . . .

Nhưng ngay cả điều rối loạn tâm thần này là một vấn đề – “Đúng, điều này là có thể thế nào? Từ đâu điều này đã có thể thực sự đến với não thức – cũng giống như chúng ta, chúng ta những con người của dòng dõi, hạnh phúc, được phú bẩm, cao quý và đức hạnh? – hàng thế kỷ, người Hylạp cao quý tự hỏi điều này khi tận mặt với bất kỳ tàn bạo không thể hiểu được, hoặc tội ác mà trong đó một đồng bọn của họ đã tự nhơ nhuốc anh ta. “Một gót đã phải làm anh ta lẫn lộn”, người ấy tự nói với mình, cuối cùng lắc đầu. . . Giải pháp này là điển hình với người Hylạp. . . Bằng cách này, những vị gót được đem dùng để biện minh cho con người đến một mức độ nhất định nào đó, ngay cả nếu anh ta đã là sai lầm, những vị gót còn đem dùng là những nguyên nhân của cái ác – họ đã không làm, ở thời đó, ôm lấy sự trừng phạt vào cho họ, nhưng đã đúng hơn, như đã cao thượng hơn, sự phạm tội. . .


24.
 – Tôi sẽ kết thúc với ba dấu hỏi, phẳng phiu thế thôi. “Ở đây, một lý tưởng được dựng lên hay bị đánh đổ?”  bạn có thể hỏi tôi . .

Nhưng có bao giờ bạn hỏi chính mình cho đúng đắn – Đã tốn kém đến chừng nào khi dựng lên tất cả mỗi lý tưởng đã từng có trên trái đất? Bao nhiêu thực tại luôn luôn đã phải bị phỉ báng và hiểu sai trong tiến trình, bao nhiêu những gian dối đã phải đem thánh hóa, bao nhiêu lương tâm đã phải bị làm nhọc nhằn khổ sở, bao nhiêu ‘gót’ đã phải đem giết chết hiến sinh mỗi lần tất cả? Nếu một đền thờ rồi có sắp được dựng lên, một đền thờ phải bị phá xuống: đó là luật – chỉ cho tôi lấy một thí dụ, nơi đâu điều này không được ứng dụng! . . .

Chúng ta, những con người hiện đại, đã thừa hưởng nghìn năm của mổ-xẻ-sống lương-tâm-còn-dãy-dụa và sự tra-khảo-thú-vật [3] tự gây ra cho chính chúng ta: chúng ta đã có nhiều thực hành nhất trong đó, có lẽ là lĩnh vực nghệ thuật đặc biệt của chúng ta, dù trong bất kỳ trường hợp nào, nó là sự tinh tế của chúng ta và sự miệt mài ham mê với thẩm vị chúng ta. Đã quá lâu, con người đã nhìn những khuynh hướng tự nhiên của mình với một “con mắt tà độc”, vì vậy mà chúng cuối cùng đã đi đến bị đan cuốn với “lương tâm cắn rứt” trong con người ấy. Một thí nghiệm đảo ngược chiều có thể có được trên nguyên tắc – nhưng ai là người có đủ sức mạnh? – Bằng cách này, tôi muốn nói có nghĩa là đan cuốn của lương tâm cắn rứt với những khuynh hướng đồi trụy tai ác, tất cả những khát vọng thế giới khác đó, xa lạ với những giác quan, những bản năng, với tự nhiên, với loài vật, trong vắn tắt, tất cả những lý tưởng vốn cho đến nay đã là thù địch với đời sống và đã phỉ báng thế giới. Với ai đây, ngày nay, chúng ta sẽ quay sang với những hy vọng và tuyên đòi như vậy?

. . . Chúng ta sẽ có không có ai khác hơn là những con người thiện lành chống lại chúng ta, và, như là vừa vặn, sự lười biếng, sự tự mãn, sự vô ích, sự nhiệt thành, sự mệt mỏi...

Còn gì là xúc phạm những người khác sâu xa hơn và tách biệt chúng ta với họ một cách sâu đậm hơn là để cho họ nhận ra một gì đó của mức độ nghiêm trọng và sự lý tưởng hóa cao mà chúng ta đối xử với chính mình? Và về mặt khác–  tất cả mọi người đều hợp tác và thoải mái hướng về phía chúng ta như thế nào, liền khi chúng ta làm như mọi người khác làm, và “buông thả lỏng chính chúng ta” như mọi người khác! ...

Để đạt mục đích đó, chúng ta sẽ cần một loại khác của tinh thần, khác với của chúng ta thường có thể gặp thấy trong thời hiện tại này: những tinh thần người đã được vững mạnh vì những chiến tranh và bởi những chiến thắng, cho những ai  mà sự chinh phục, phiêu lưu, nguy hiểm và thậm chí đau đớn đã thực sự trở thành một nhu cầu, họ cũng cần được sống trong không khí mỏng hơn trên cao hơn, những đi bộ trên tuyết mùa đông, trên băng và trên núi trong tất cả mọi ý nghĩa trọn vẹn, họ sẽ cần một loại ô trọc kinh tởm tự thân tuyệt vời [Bosheit], cái nhìn sâu sắc rất tự tin bướng bỉnh và cuối cùng, vốn nó thuộc về sức khỏe tráng kiện, nói ngắn gọn và không may, họ sẽ cần đích xác sức khỏe tráng kiện này! ...

Có thể có chăng điều này ngay cả ngày nay? . . . Nhưng một ngày nào đó, trong một thời đại mạnh mẽ hơn ngày nay rêu xanh đổ nát và tự hoài nghi này, người ấy sẽ phải đến với chúng ta, con người cứu chuộc của yêu thương tuyệt vời và khinh miệt, mà tinh thần sáng tạo của người ấy đẩy ra khỏi bất kỳ vị trí ‘bên ngoài’ hoặc ‘vượt ngoài’ nào bởi sức mạnh cứ dâng và dâng lên của người ấy, mà sự cô lập của người ấy sẽ bị người ta hiểu lầm như thể đó là chạy trốn khỏi thực tại: trong khi nó chỉ là cách của hấp thụ, vùi sâu và trầm mình của người ấy trong thực tại, như thế để, khi người ấy lại xuất hiện ra ánh sáng lần nữa, người ấy có thể đem trở lại sự cứu chuộc của thực tại này: cứu chuộc cho nó khỏi lời nguyền vốn lý tưởng của nó đã đặt nằm trên nó cho đến giờ. Con người của tương lai này sẽ cứu chuộc chúng ta, không chỉ từ lý tưởng vẫn giữ cho đến bây giờ, mà cũng còn từ những điều đó vốn đã phát sinh từ nó, sự buồn nôn [4]vĩ đại,  ý chí tới hư vô, chủ nghĩa hư vô; tiếng chuông đánh đúng chính ngọ và quyết định tuyệt vời đó sẽ làm ý chí lại tự do lần nữa, lại đem cho trái đất mục đích của nó và con người hy vọng của nó, kẻ Phản-Kitô [5] và kẻ phản hư vô chủ nghĩa này; kẻ chiến thắng trên Gót này và trên hư vô – người ấy một ngày phải đến ...


25.
– Nhưng tôi đang nói gì đây? Đủ rồi! Đủ rồi! Tại điểm này chỉ một điều thích hợp, là im lặng: nếu không, tôi sẽ lấy nhầm một gì đó thuộc về một người khác, một người trẻ hơn, một người “có tương lai nhiều hơn”, một người mạnh mẽ hơn tôi – một gì đó mà chỉ duy Zarathustra một mình xứng với, Zarathustra kẻ-không-Gót – con người vô thần. ...

(Hết luận văn thứ hai)

Lê Dọn Bàn tạm dịch - bản nháp thứ nhất 
(Sep/2012)
(còn tiếp ...)




[1] Aegisthus: Trong khi Agamemnon, vua xứ Mycenae, đang xa nhà và đánh trận ở thành Troy, Aegisthus trở thành tình nhân của hoàng hậu Clytemnestra. Aegisthus giúp Clytemnestra giết chồng khi Agamemnon từ Troy trở về. Sau đó hai người cùng cai trị xứ Mycenae được bảy năm, cho đến khi Orestes, con trai Agamemnon, đã trốn lánh nay trở về trả thù, và giết cả mẹ lẫn Aegisthus.
Trước đó - Aegisthus đã là một vai chính trong một thảm kịch khác - Muốn trả thù mình anh mình là Atreus, và hành động theo lời khuyên của tiên tri ở Delphi, cha của Aegisthus là Thyestes đã loạn luân với con gái Pelopia. Ngay sau đó, Atreus kết hôn Pelopia, không biết cô là cháu gái của ông, và đã mang thai Aegisthus. Khi Aegisthus sinh ra, Atreus xem như con trai mình, không biết Aegisthus có cha thực là Thyestes. Sau khi biết thân thế mình, và được Thyestes thúc giục, Aegisthus đã giết cha nuôi và chú ruột là Atreus.
[2] Odyssey I. 32–4.
[3] SelbstTierquälerei: Tierquälerei: thực sự có nghĩa ác độc với loài thú, hay, dịch theo nghĩa đen, hành hạ động vật; như thế, sự ghép chữ của Nietzsche gợi ý rằng loại tự hành hạ này cò bao gồm sự hành xác của bản chất thú vật của con người.
[4] Nausea – sẽ gặp lại trong  La Nausée (1938) của Jean-Paul Sartre.
[5] Antichrist